Петар Печков

Објавено: недела, 22 декември 2013 1076 302

Легендата за Санта Клаус може да ја најдеме стотици векови наназад, кај монахот со име Свети Никола. Се верува дека Никола бил роден околу 280 г.н.е. во Патара, во близина на Мира, во денешна Турција. Бил многу почитуван заради неговата хуманост и добродетелство, па Свети Никола станал присутен во многу легенди.

Се вели дека го раздал сето свое наследено богатство и патувал низ земјите помагајќи им на сиромашните и болните. Една од најпознатите приказни за Св. Никола е дека спасил три сиромашни сестри да бидат продадени во ропство или проституција од нивниото татко, и им дал мираз за да можат да се мажат. Со текот на многу години, популарноста на Никола се раширила и тој станал познат како заштитник на децата и морнарите.

Неговата слава се слави на датумот на неговата смрт, на 6 декември (по Јулијанскиот календар). Ова традиционално се смета за среќен ден за да се направи голема купувачка или свадба. Во ренесансата, Св. Никола бил најпознатиот светец во Европа. Дури и по протестантската реформација, кога обожувањето на светците опаднало, Св. Никола ја задржал позитивната репутација, посебно во Холандија.

Синтер Клаас доаѓа во Њујорк

Св. Никола првпат влегол во американската популарна култура кон крајот на 18-иот век. Во декември 1773, и повторно во 1774 година, еден њујоршки весник објавил текст дека група холандски семејства се собрале во чест на годишнината од неговата смрт.

Името Санта Клаус дошло од холандскиот прекар Синтер Клаас, скратено од Синт Николаас (на холандски Сент Николас). Во 1804, Џон Пинтад, член на њујоршкото Историско друштво, поделил дрвени резби со ликот на Св. Никола на годишниот состанок на друштвото. На позадината од резбата го имало денес познатиот лик на Дедо Мраз, вклучувајќи и чорапа полна со играчки и овошје како висат над каминот.

Во 1809, Вошингтон Ирвинг помогнал да се популаризира Синтер Клаас кога се осврнал на Св. Никола како светец патрон на Њујорк во неговата книга „Историјата на Њујорк“. Додека растело неговото почитување, Синтер Клаас бил опишуван како се, од „немирко“ со сина капа со три агли, црвен капут до појас и жолти чорапи, до човек кој носи широка крзнена капа и „огромен чифт фламански пантолони до коленици“.

Дедомразовците од трговските центри

Дарувањето, посебно за децата, е важен дел од божикната иконографија уште од повторното воведување на празникот на почетокот на 19-иот век. Во 1820 година, продавниците почнале со рекламирање на божиќните купувања, а во 40-ите години весниците правеле посебни страни за празнични рекламирања, кои често вклучувале и слики од новопопуларниот Санта Клаус.

Во 1841, илјадници деца поминале низ продавницата Филаделфија да видат кукла на Дедо Мраз во човека големина. Било прашање на време пред продавниците да почнат да ги привлекуваат децата и нивите родители, за да видат „жив“ Дедо Мраз. На почетокот на 90-ите, на Армијата на спасот и требало пари за да плати за бесплатни божикни оброци кои ги обезбедувале на најсиромашните семејства.

Почнале да облакуваат невработени луѓе во костими на дедомразовци и ги испраќале по улиците на Њујорк за да собираат донации. Оттогаш, овие познати дедомразовци на Армијата на спасот со своите ѕвона се секоја година по уличните агли во Америка.

Човекот од Ноќта пред Божик

Во 1822, епископскиот свештеник Клемент Кларк Мур напишал долга божикна поема за неговите три ќерки, насловена „Момент од посетата на Дедо Мраз“. Поемата на Мур, која никој не сакал да ја објави заради откачената природа на опишаниот човек, е највиновна за нашиот современ изглед на Дедо Мраз, како „стариот весел добричок елф“, со полничок изглед и натприродни способности да се спушта низ оџакот - и покрај големата глава!

Иако можеби некои од приказните на Мур биле позајмени од други извори, неговата поема помогнала да се популаризира денес познатиот изглед на Дедо Мраз, кој лета од куќа до куќа на Божикната вечер, „во минијатурна санка“ која ја водат осум ирваси - и остава подароци за добрите деца. „Момент од посетата на Дедо Мраз“ создала нова и инстант популарна американска икона.

Во 1881, политичкиот карикатурист Томас Наст, според поемата на Мур нацртал прв лик кој соодветствува со нашиот денешен изглед на Дедо Мраз. Неговата карикатура, која се појавила во Харперс викли, го прикажува Дедо Мраз како дебел, весел човек со голема густа бела брада, и како носи торба со играчки за умните деца. Токму Насти му го дал на Дедо Мраз изгледот со црвен костум со бело крзно, работилницата на Северниот пол, џуџињата, и неговата жена г-ѓа Клаус.

Дедо Мраз под други имиња

Во Америка во 18-иот век, Санта Клаус не бил инспириран само од дарителот Св. Никола кој се појавувал за време на Божик. Слични ликови биле популарни низ целиот свет. Се верувало дека Кристкинд или Крист Крингл им делел продароци на добрите швајцарски и германски деца. Значењето Кристкинд (Христос дете) е лик со физиономија на ангел, кој често го придружувал Св. Никола во неговите празнични мисии.

Во Скандинавија, за веселиот елф наречен Јултомтен, се верувало дека дели дарови од санка која ја влечат кози. Една англиска легенда вели дека Отец Кристмас го посетува секој дом на Божикната вечер, за да ги наполни чорапите на децата со празнични дребулии. Пере Ноел е виновен за полнењето на чевлите на француските деца. Во Русија се верува дека една стара жена со име Бабушка, намерно му дала на некој мудар човек погрешен правец за Витлеем, за да не го најдат Исус.

Потоа, таа се чувствувала засрамена, но не можела да го најде човекот за да ја исправи својата грешка. До денес, на 5 јануари Бабушка ги посетува руските деца и дели дарови, со надеж дека едно од нив е бебето Исус, и дека ќе и биде простено. Во Италија постои слична приказна за жена наречена Ла Бефана, љубезна вештерка која јава на метла низ оџаците на италијанските домови, за да дели играчки во чорапите на умните деца.

Деветиот ирвас

Рудолф, „најпознатиот ирвас“, бил роден сто години по неговите осум летечки претходници. Црвеноносестото чудо бил креација на Роберт Меј, копирајтер во продавницата Монтгомери вард.

Во 1939, Меј напишал божикна поема во обид да се зголеми продажбата за Божик во неговата продавница. Користејќи слична рима како и Моровата „Ноќта пред Божик“, Меј раскажува приказна за Рудолф, млад ирвас кој бил задеван од другите ирваси заради неговиот голем црвен нос кој светел. Но кога на Божикната вечер паднала магла, и Дедо Мраз се загрижил дека нема да може да ги подели подароците таа вечер, ирвасот го спасил Божик водејќи ја санката со помош на светлото на неговиот нос.

Пораката за Рудолф - која зборува за шансата, дека ограниченоста може да биде претворена во корист - се покажала многу популарна. Во Монтгомери вард во 1939 година продале речиси два ипол милиони примероци од приказната. Кога била реиздадена во 1946, книгата била продадена во над три ипол милиони примероци.

Неколку години подоцна, во 1949, еден од пријателите на Меј, Џон Маркс, напишал кратка песна на основа на приказната за Рудолф. Таа била снимена од Џин Отри, а плочата била продадена во над два милиони примероци. Оттогаш, приказната била преведена на 25 јазици, според неа е направен телевизиски филм, во кој гласот го позајмува Брл Ивс, филм кој ги обзема гледачите уште од 1964 година.